Cadeaus op het zenpad
Marieke Virya Sensei
Toen ik net was begonnen met Zen, zei Nico vaak: je krijgt ook cadeautjes op je zenpad. Waarschijnlijk zei hij dat in het kader van de pijn en moeite die het zitten me in het begin vaak kostte. Misschien om me op te beuren? Om me voort te laten gaan op een pad dat zeker in het begin niet gemakkelijk was? Maar het was zo en is zo. Je krijgt cadeautjes en ook cadeaus, Grote Cadeaus.
Een van die cadeautjes was bijvoorbeeld een inzicht dat ik had, nog op de Kraijenhoffstraat. Ik zat zoals altijd te zwoegen en te zweten op het kussen. Pijn in mijn rug, pijn in mijn schouders en nooit helemaal in de juiste houding. Een beetje te veel naar voren, een te holle rug, spanning in mijn gezicht, een beetje zus, een beetje zo: het was nooit goed.
Maar toen ineens op die dinsdagavond viel al het gedoe in een keer weg en was het alsof ik door een grote duisternis werd omhuld. Van binnen klonk er donder en zag ik bliksemschichten. Het was alsof het op het punt stond om te gaan onweren, maar het nog net niet was losgebarsten. Het was dus geen rustige, easy going duisternis, maar een die bruiste van de spanning en de energie. En die energie had zich van mij meester gemaakt.
Ik was die duisternis. En even was er helemaal geen pijn en moeite meer. Het stroomde! Ik stroomde! Waarschijnlijk waren er op dat moment geen gedachten, maar als ze er al waren dan was het alleen maar: wauw!
Grote Twijfel
Een ander cadeau uit die tijd, was mijn eerste sesshin. Ik moest er onlangs om allerlei redenen weer aan denken. Een van die redenen was de Grote Twijfel waar ik in was gevallen na een dharmales van Jifu Sensei. Zij had het over de drie ingrediënten van de zenweg: Groot Vertrouwen, Grote Twijfel, Grote Vastberadenheid. Alleen al het feit dat ik me al twintig jaar op Groot Vertrouwen had gericht, bracht een Grote Twijfel in mij naar boven: had ik niet iets heel wezenlijks over het hoofd gezien?
Toen ik na afloop een beetje googelde stuitte ik op het boek van Jeff Shore: Great Doubt. Practicing Zen in the World1 . In dit boek gaat Jeff in op twee korte teksten van Boshan, een Chinese meester die leefde van 1575 tot 1630. De teksten laten er geen twijfel over bestaan: Grote Twijfel is héél belangrijk op de zenweg. Als deze niet zomaar vanzelf ontstaat vanuit Groot Vertrouwen, dan moet je er alles maar dan ook alles aan doen om het toch te laten ontstaan. Bijvoorbeeld door koanstudie. Waar kwam je vandaan toen je werd geboren? En waar ga je heen als je sterft? Het zijn toegangspoorten naar Grote Twijfel.
Enfin, er is nog veel meer over te vertellen, maar ik wilde hier juist even ingaan op die eerste sesshin waar ik door het lezen van het boek van Jeff Shore weer aan moest denken. Het was 1999 en ik was nog maar net begonnen met Zen. Ik had een intro gedaan bij Nico, en omdat Nico daarna een sabbatical nam, deed ik het vervolg bij Meindert. Ik was net afgestudeerd en wist nog niet goed hoe het verder moest daarna. Twijfel. Zen boeide me en ik besloot mee te doen met een sesshin in de Tiltenberg. Het was een soort studie-sesshin, waarin ook veel lezingen zouden worden gegeven over Zen en psychotherapie. Dit leek me interessant, en ik hoopte ook dat het met de lezingen wat minder zwaar zou zijn dan een gewone sesshin. Geschikt om mee te beginnen, dacht ik.
Mijn eerste sesshin
Nico zegt vaak: je eerste sesshin, die vergeet je nooit meer. Dat klopt. Ik ben het nooit meer vergeten. Dat deze niet zo zwaar zou zijn vanwege die paar lezingen was natuurlijk ijdele hoop. Wat heb ik zitten zwoegen om de tijd door te komen! Na nog geen halve dag had ik werkelijk overal pijn. Maar goed, ik heb doorgezet en het programma keurig gevolgd. Een keertje maar ben ik weggelopen uit een lezing. Het werd me allemaal te academisch, het raakte me niet, en ja, ik kon het gewoon niet meer hebben na al die jaren in de collegebanken. Ik hoefde van mezelf niet meer naar iets te luisteren als ik daar geen zin in had. Ik had op dat moment geen idee van de geschreven en ongeschreven regels tijdens zo'n sesshin.
Achteraf diep berouw. Ik zeg maar niet wie die lezing gaf.
Iets anders wat ik me nog goed kan herinneren is dat ik naast een monnik zat in een pij. Een heel zware, donkerbruine pij, een kesa misschien of anderszins een monnikskleed of gewaad. En dat kleed hing steeds net over het randje van zijn mat op die van mij. Soms wat meer en soms wat minder, maar wel over de rand. Soms raakte zijn kleed ook mijn knie. En ik ergerde me wild. De monnik leek niets op te merken en zat verder rustig in samadhi terwijl ik worstelde met de vraag of ik er wel of niet wat van zou zeggen. Op een gegeven moment sloeg mijn hand in een snelle en besliste beweging zijn kleed weg van mijn mat. De monnik keek even op, om vervolgens onverstoorbaar door te gaan in zijn samadhi. Ik kon gelukkig ook weer verder.
Wat ik me ook herinner is die heerlijke beginners mind die ik had. Ik had geen idee wie wie was, en omdat de sesshin mede werd georganiseerd door de FAS waren er ook geen uiterlijke kenmerken waaraan je kon zien wie de gevorderde beoefenaren waren en wie de beginners. Ik was niet bezig met slabbetjes en transmissies, Rinzai of Soto en wie bij wie trainde. Toen ik binnen kwam voelde ik me enigszins verloren. Ik kende alleen Meindert, maar die was druk met allerlei organisatorische klusjes. Veel mensen waren van een of twee generaties boven mij en kenden elkaar zo te zien al veel langer (ons kent ons). Ik sprak Jeff en de dochter van Ryutaro Kitahara aan alsof het medestudenten waren.
De openingstoespraak van Jeff was letterlijk mind blowing. De energie en kracht waar vanuit hij sprak beangstigden mij zeer. Waar was ik in hemelsnaam beland? Hoezo transmissie, vanavond nog, en er helemaal voor gaan? Ik wilde alleen maar even mijn kleine teen in het water steken. Er wat van ruiken en proeven. Meer niet. Misschien dat zich even iets openbaarde van de zeventien jaar lange training die hij er op dat moment op had zitten in Tofokuji, een Rinzai-trainingstempel in Kyoto. Hoe dan ook, ik was doodsbang.
'Go to the root and forget about the branches'
Verder herinner ik me dat hij steeds dringend zei, als een mantra: Go to the root and forget about the branches! Voor mezelf herhaalde ik dat zinnetje enigszins vertwijfeld, alsof het om een moeilijk te begrijpen filosofische tekst ging: Go to the root and forget about the branches. Ik had geen flauw idee wat ik hier mee aan moest. Ik had nog nooit aan koanstudie gedaan.
Er waren ook intervisiegroepen waarin we met elkaar thema's bespraken. We hadden het onder andere over de fundamentele koan van Hisamatsu: Wanneer je weet dat alles wat je doet niets uithaalt, wat doe je dan? Ook hierin vond ik tot mijn grote frustratie weer geen enkele houvast, ook niet in de andere vertalingen. In mijn aantekeningen staat: As you are – however you are – will not do, now what do you do?
En in het handschrift van Jeff:
Now what do you do?
Volgens Hisamatsu, oprichter van de FAS, zijn alle koans uiteindelijk te reduceren tot deze ene vraag:
Hoe meer ik terug denk aan deze sesshin, des te meer herinneringen komen er naar boven. De spartaanse kamertjes met de dekens. Het stukje donkere bos waardoor ik moest lopen om er te komen. Het eten waarbij niemand een woord zei. En de eerste echte daisan in de vorm van mutual inquiry.
Jeff gaf mij nog een tekst van Hisamatsu mee waar hij aan werkte. Ik moest er maar naar kijken en hem schrijven wat ik er van vond. Ik denk dat de tijd eindelijk is aangebroken om deze eens goed door te nemen en uit te pakken als een cadeau dat al meer dan twintig jaar heeft liggen wachten in mijn boekenkast.
- 1Jeff Shore, 2016. Great Doubt. Practicing Zen in the World. Boshan. Translated and introduced by Jeff Shore.