Lezing Piet de Korte

15 maart 2019

Kan de mystiek wetenschappelijk bestudeerd worden? Reeds in de jaren zeventig van de vorige eeuw beantwoordde Frits Staal de vraag volmondig bevestigend in een nog altijd actueel en leesbaar boek: Het wetenschappelijk onderzoek van de mystiek(Aula boek 619, 1978). Hij formuleert ook de voorwaarde: men moet de persoonlijk ervaringen van de mystici serieus nemen en hun praktische adviezen (vasten, mantrazingen, meditatie-oefeningen) opvolgen. Wie de yoga wenst te bestuderen, moet yoga beoefenen. Naar verluidt reageerden enkele antropologen woedend. Moesten zij wetenschappers, academici, in de leer gaan bij groezelige goeroes en zich verlagen tot het uitvoeren van allerlei standjes op yogamatjes? Ja, dat moet – als je wilt weten wat yoga is. Daarnaast dien je dan ook nog – je bent immers wetenschapper – de yogasutra van Patanjali te ontcijferen of het klassieke werk te lezen van Mircea Eliade, Yoga, Immortality and freedom, gebaseerd overigens op zijn eigen yoga ervaringen in India.
Piet de Korte, zelf wetenschapper, begrijpt dit alles beter dat wie dan ook. En hij begint een zoektocht. En wel gedreven door drie gezonde begeertes – in willekeurige volgorde: de vermeerdering van de glorie van de wetenschap, de verheldering van het geestelijk pad en het vinden van antwoorden op zijn existentiële vragen. Het resultaat van het afleggen van die lange (!) weg is zijn boek Reis naar de basis van bewustzijn, met de veelzeggende ondertitel De betekenis van het lichaamen het prachtige motto: ‘Het is niet verkeerd om terug te gaan voor datgene wat je vergeten bent.’
De aanleiding voor dit onderzoek was persoonlijk: ‘Tot mijn 55e jaar maakte ik een aantal depressieve perioden door.’ Om de oorzaak van deze stemmingswisselingen te leren kennen gaat hij te rade bij het zenboeddhisme (zazenbeoefening), de Tibetaanse Nyingma traditie (lichaamswerk), volgt hij rebirthing-sessies en leert hij het nodige van de workshops van Carolyn Conger, expert op het gebied van intuïtie, chakra’s lichaamsenergie, creativiteit en meditatie. Hij maakt kennis met Voice Dialogue, werkt met lichaamsenergie bij Pater Kampschuur en volgt Gestalt- en groepstherapie bij Richard Peterson.
Overigens gaat hij nog altijd regelmatig voor sesshins naar het Internationaal Zen Center Noorderpoort onder leiding van Jiun Hogen Roshi.
En hij studeert. Hij leest filosofen, natuurkundigen, chemici, neurologen, evolutiebiologen, psychologen, systeemtheoretici… Hij ontdekt onderzoekingen die destijds afgeblazen werden als flauwekul, maar wel degelijk van belang blijken en hij houdt zich bezig met de allernieuwste theorieën.
Aldus verschaft het boek een vracht aan informatie en inzichten over het ontstaan en evolutie van het leven; over de oorsprong van cognitie en bewustzijn; over bewustzijnsmodellen; over persoonlijke ontwikkeling en bewustzijn – waar zijn eigen ontwikkeling beschreven wordt; over bruggen tussen spiritualiteit en wetenschap.
In een belangrijk hoofdstuk over ‘mystiek en wetenschap’ zegt Piet de Korte:

‘Mystieke ervaringen worden over het algemeen pas bereikt na jarenlan­ge oefening, met als één van de resultaten het loslaten van vooroordelen, ongefundeerde ideeën en visies, lichamelijke blokkades en dogmatische maatschappij visies. Fortman (1999) weet op redelijk overtuigende wijze aan te tonen dat mystieke ervaringen vrijwel zeker niet worden gevormd door maatschappelijke verwachtingen of opvoeding. Het zijn dus wel degelijk unieke vensters op onze biologische of goddelijke natuur. Volgens hem zijn mystieke ervaringen, ondanks hun grote variëteit, in sterke mate vergelijkbaar. Alleen de verwoording en interpretatie van die ervaringen wordt sterk gekleurd door de culturele achtergrond van de mysticus.’ (p. 263)

Wat dit boek bovenal aantoont is hoezeer het spirituele geworteld is in het lichaam. ‘Het bewustzijn is belichaamt’ (p. 298) en het heeft evolutionair gezien zeer oude papieren. En de evolutie werkt progressief, niet door oudere delen af te breken maar door deze in stand te houden en daarop voort te bouwen. Daarom zijn meditatiemethoden altijd fysiek georiënteerd.
Maar een tweede belangrijke conclusie: de geestelijke zoektocht is geenszins egocentrisch. Hij blijkt uit te komen op een relatie tussen binnen en buiten. Het ‘ware zelf’, of als U wilt, boeddhanatuur, is een Wij. We zijn meer met elkaar en de wereld verbonden dan we voor mogelijk houden. De mystieke tradities zeggen het nog iets sterker. Zij leren dat wij en de wereld één zijn. Meditatie is dus geen beperkte individuele beoefening:

‘Hersenonderzoek toont duidelijk aan dat het regelmatig beoefenen van geestelijke kwaliteiten als aandacht en compassie onze hersenen veran­dert. Daarmee verandert ook onze beleving van de wereld en onszelf. De hersenen veranderen door geestelijke oefeningen, zoals onze spieren door fysieke oefeningen. Psychotherapie is in die zin tot op zekere hoogte een geestelijke variant van fysiotherapie. Yoga slaat een brug tussen beide werelden’. (p. 302)

Het is een bijzondere gelegenheid om Piet de Korte in de zendo te ontmoeten.
Te luisteren naar het verhaal van zijn zoektocht.
Ik zal er bij zijn, Deo volente.

Niko Tenko Roshi