Lied van de Oorspronkelijke Geest

Het ‘Lied van Zazen’ van Hakuin is heel bekend, over alle levende wezens die van nature Boeddha zijn, zoals ijs van nature water is. Veel minder bekend is het ‘Lied van de Oorspronkelijke Geest’ van Bankei. Maar het is wel zeker zo mooi. Het is een lang gedicht en ik zal hieronder een aantal strofen bespreken. Ik heb het vertaald uit het Engels, uit het boek van Peter Haskel: Bankei Zen (blz. 125 e.v.). Suggesties voor een betere vertaling zijn welkom.

Houd je geest zoals die was                                                                                                    
Toen je in deze wereld kwam                                                                                                           
En ogenblikkelijk is dit ‘ik’                                                                                                             
Een levende Boeddha

In de Engelse vertaling staat niet het woord Boeddha maar “Thus come one”, hij die zo gekomen is, oftewel Tathagata, een andere naam voor de Boeddha. Bankei speelt een spel met woorden, omdat hij dezelfde Japanse karakters gebruikt in een iets andere volgorde, voor de woorden: “hij die zo gekomen is” en “de geest zoals die was toen je in deze wereld kwam”. Dat woordspel is moeilijk te vertalen in het Engels of Nederlands, maar Bankei laat hiermee wel op een speelse manier duidelijk zien dat wij allemaal “zo gekomen zijn”. Dat onze geest niet anders is dan de Boeddha Geest. Het ijs hoeft alleen nog maar te smelten om stromend water te worden zou Hakuin zeggen en dan verandert de harde ‘ik geest’ in de zachte ‘Boeddha geest’. De gedachten en concepten, meningen en oordelen hoeven alleen maar zacht te worden, en dan verandert de drukke, volle ‘grote mensen geest’ in de open, stille ‘baby geest’.

Je denkt dat goed                                                                                                             
Betekent haten wat slecht is                                                                                                       
Maar het is de hatende geest zelf                                                                                         
Die slecht is

Hoe kan ik haat met liefde beantwoorden? Ik kan om te beginnen mijn haat niet ontkennen. Ik zal er mee moeten zitten, ze helemaal voelen en toelaten. Dat vraagt wel dat ik mijn aandacht naar binnen keer in plaats van naar mijn zogenaamde vijand. Je moet goed voor je woede en haat zorgen, zegt Thich Nhat Hanh. Geef ze ruimte en liefdevolle aandacht. Als de zon schijnt op een roos in de knop, gaat de bloemknop open door de warmte van de zon. De warmte van mijn liefdevolle aandacht doet alles in mij wat hard en dicht is, open gaan en zacht worden. Onder woede en haat blijkt dan vaak verdriet te zitten en een grote tederheid.

Goed, zeg je                                                                                                                     
Betekent goed doen                                                                                                                
Slecht is werkelijk                                                                                                                     
De geest die dat zegt

Dat is een moeilijke voor mij, want ik wil graag goed doen. Het punt is dat ik meestal niet weet wat goed is. Niet voor niets is het spreekwoord dat de weg naar de hel geplaveid is met goede voornemens. Ze werken niet. Maar als mijn poging om het goed te doen niet werkt, wat moet ik dan? Misschien mijn handeling voort laten komen uit een andere bron. Dat vraagt om stil te worden en het niet te weten. Dat vraagt een groot vertrouwen, dat vanuit de stilte een antwoord zal komen, dat het leven zelf in mij weet wat het moet doen. Het paard weet de weg naar de stal. “Ik” hoef niet te sturen.

Vergeet goed en slecht, dat is de kunst. Zhuang Ze zegt: Als je schoenen goed zitten, dan vergeet je je voeten. Als je riem goed zit, dan vergeet je je middel. En als je ‘welles’ en ‘nietes’ kunt vergeten, dan zit je goed in je hart. Als ik mij geen zorgen maak over de vraag of ik het wel goed doe, dan kan mijn handelen spontaan worden (wuwei).

Als je denkt dat de geest
Die verlichting bereikt
“van mij” is
Dan zullen je gedachten met elkaar worstelen

Ik wil graag kunnen zeggen dat ‘ik’ verlichting bereikt heb, maar dat is een illusie. Verlichting kan juist optreden als ‘ik’ even weg ben. Dus het is jammer, maar ik kan mijn eigen verlichting niet mee maken en al helemaal niet vast pakken als een trofee. Het is als willen zien hoe het lichtje in de koelkast uitgaat als ik de deur dicht doe. Ik zal er op moeten vertrouwen dat het lichtje uit gaat als de deur sluit, ik kan het niet zien. Ik zal er op moeten vertrouwen dat verlichting optreedt als ‘ik’ een stapje opzij doe, dat er misschien juist een licht ààn gaat als ‘mijn’ deur dicht gaat.

Hopelijk tot ziens in het Zen Zoom Weekend van 24 en 25 april,

Meindert, Seiju, Heilige Stilte