Nico Tenko Roshi
‘De bewegingen van de geest leren kennen’
Nico Tenko Tydeman Roshi studeerde theologie in Nijmegen en kreeg zijn eerste zenonderricht bij Karlfried Dürckheim. Hij volgde zijn zentraining bij Baker Roshi te San Fransico en bij Thich Nhat Hanh. Sinds 1983 is hij leerling van Genpo Roshi, van wie hij in 2004 de dharmatransmissie ontving en in 2018 inka, ‘the final seal of approval’. Tenko Roshi heeft transmissie gegeven aan twaalf leerlingen, waar onder Meindert van den Heuvel, Joke Huiberts, Cornelia Wierenga, Lolit ten Hengel en Marieke Heijman.
In gesprek met Nico Tenko Roshi…
Wat is zen?
“Zen is op de eerste plaats beoefening. En de voornaamste beoefening is Zazen, zitten op het kussen. Zen gaat over iets dat groter is dan ik ben. Lang geleden maakte ik kennis met Zazen, het maakte een diepe indruk op me. Het feit dat je in één houding stil op je kussentje zit, de eenvoud daarvan. Ik weet nog dat ik het voor het eerst thuis op mijn kussen zat en dacht ‘ik hoef niet naar een kerk om contact met het mysterie te hebben.’ Heel bijzonder vond ik dat. In die Zazen houding openbaart zich van alles en alles is welkom. In zen wordt het buitengewone van het spirituele pad gevonden in de alledaagsheid. Je eigen leven is de beoefening. Door dit pad te bewandelen, leer je de bewegingen van de geest kennen.”
Wat kan zen doen?
“Ik denk dat mensen zoeken naar het antwoord op de vraag ‘wie ben ik?’. Zenbeoefening kan je helpen bij het vinden van antwoorden op dergelijke existentiële vragen. De beoefening kan helpen bij de aanvaarding van wie je bent, wat je bent, wat je leven is, je karakter. Het helpt je leven vanuit de bereidheid samen te vallen met het leven zoals het is. Niet vanuit fatalisme, maar vanuit bereidheid en ontvankelijkheid. Dat geeft een zekere rust. Je ontvankelijkheid om met je leven te werken zoals het is, en niet zoals jij wil dat het is, wordt groter. Maar er is meer. Het leven is een groot mysterie, door de zenbeoefening wordt ook de ontvankelijkheid om dat mysterie te kunnen beleven groter. Er opent zich een poort tussen je kleine ik en datgene dat groter is dan jijzelf.”
Leraar en leerling
“In zen is de leraar/leerling verhouding een hele bijzondere. Door daisan, de persoonlijke gesprekken, leren we elkaar goed kennen. Ik vind het belangrijk de waarde van Zazen goed over te dragen op mijn leerlingen, te laten zien dat je door deze beoefening de werkzaamheid van de geest kunt ontdekken. Soms is dat moeilijk. Verwachtingen slijten, je gaat iets groters ervaren en de fundamentele onzekerheid van het bestaan. Het is een zeer persoonlijk, subjectief pad, onbekend terrein. Ik wandel met mijn leerlingen mee.”
Waarom ik naar de zendo ga
Ik heb een voornemen. Een vast besluit vormt een draagvlak voor mijn handelen, gesprekken, gedachten, werk en vrije tijd. Wordt het voor een ogenblik vergeten, dan dient de herinnering zich weer vanzelf aan, soms met schrik, een schok, soms een lieflijk weten. Ik heb mij voorgenomen een geestelijk pad te gaan, de nacht die mijn bestaan omhult steeds dieper te betreden. Mijn leven lang zal het ondenkbare, waartoe het denken mij verleidt, de poort zijn tot de werkelijkheid. Hoe angstig en vermoeiend ook, ik zal mijn voeten zetten op die duistere grond en mij laten zinken in het drijfzand van de aarde, alleen de adem en de dood als metgezel. Niet de zekerheid, noch de rust, maar het vreemde, het onrustbarend andere, de ontworteling zal mijn richtsnoer zijn naar een ver, onkenbaar doel. Mijn dooltocht naar de onbenaderbare verte zal mijn nabijheid zijn met allen die ik tegenkom. “Mysterie”, trefwoord op mijn lippen, sjibboleth voor de mystieke weg, zal mijn wijze van begroeten zijn. Ik heb gezworen alle lijden te verzachten, het kwaad te bannen en de aarde met goedheid te bedekken. En wellicht, op mijn sterfbed zal ik zeggen: er kwam niet veel van terecht. Maar dit voornemen, diep gekoesterd, onvervulbaar verlangen, komt uit de bodemloosheid van mijn onnadenkend hart. Het heeft geen verdere reden of verklaring nodig. Het vraagt uitsluitend om beoefening, momenten, waarop mijn belofte in praktijk wordt omgezet.
Daartoe ga ik regelmatig naar de zendo, een lege ruimte met slechts een boeddhabeeld en zwarte meditatiekussens langs de witte muren. Hier kan de wereld ongehinderd binnentreden en zonder vervorming worden beschouwd. Hier heerst de stilte opdat geluid naar waarheid klinken kan. Zazen, gemeenschappelijk beoefend, is verstilde liturgie, zonder woorden, zonder gezang, geen verkondiging, maar een homilie van onbeweeglijk zittende lichamen, onbesproken en onbespreekbaar gedrag, viering van een inspanning, een toegewijd in- en uitademen, leven en dood proevend, het denken onbedacht doordacht. Zazen in de zendo is een eredienst van Boeddha’s. Sprakeloos, doordrongen van geboorte en dood als een ondoordringbaar geheim, spreken zij een lichaamstaal van zacht gestrekte ruggen, vervuld van vreugde en van pijn, voltooid door vergankelijkheid. Zazen, of ik het thuis alleen beoefen of in de zendo, samen met anderen, is een vorm waarin mijn voornemen concreet uitgevoerd wordt, in elk geval zolang als de oefening duurt. Ik beschik daarmee over een praktijk die mijn krachten te boven gaat en zich nimmer laat voegen naar mijn interpretaties. Want zazen is een duistere praktijk. Zijn beoefening bereikt nooit een laatste graad van perfectie, zijn motieven blijven ondoorgrondelijk en zijn invloed laat zich niet meten naar redelijke maatstaven. Oefening in het verspillen van tijd, want de tijd niet langer beoordeeld als nuttige besteding, zonder de beperking van verdienste, zonder uitzicht op verlossing. De tijd van zazen is de tijd van puur spel, vreugdevol spel, ongeremde en ongecensureerde expressie van een neergezeten, spelend lichaam dat de bitterzoete mengeling van pijn en genot kent, vrije tijd van een zittende Boeddha, homo ludens bij uitstek, met die geheimzinnige glimlach van herkenning om de mond. En de dood zal mijn laatste zazenbeoefening zijn.
Op 8 januari 2019 droeg Nico Tenko Roshi de geestelijke leiding van Zen Centrum Amsterdam over aan Joke Dajun Huiberts, Lolit Abhaya ten Hengel, Marieke Virya Heijman en Julia Jinne Veldkamp.
Je kunt Nico mailen via nico@zenamsterdam.nl.
Meer van & over Nico Tenko Roshi
Publicaties
- Jaqueline Oskamp. De draagbare Tydeman. Drieënzestig gesprekken met Nico Tydeman 2002-2018. Zen Centrum Amsterdam 2018.
- Transmissie en transcendentie. Bespiegelingen over inwijding, leraar en leerling. Asoka 2013.
- De gouden karper is uit het net. Verzamelde essays. Asoka, 2012.
- Geen meester geen leerling. Gesprekken over het hart van meditatie, Maarten Houtman en Nico Tydeman. Asoka 2010.
- Zazen nu. Het dagelijks leven in een Japans zenklooster, foto’s en dagboek Madelon Hooykaas, essay Nico Tydeman, teksten Dogen Zenji. Ankh-Hermes b.v. 2010.
- Koan. Contemplatie op woorden en gebaren. Asoka, 2005.
- Dansen in het duister. Een proeve van spiritualiteit. Asoka, 1999.
- Een commentaar op de plaatjes van de os. Karnak, 1991.
- Vormen van oneindige leegte. Karnak, 1990.
- Zitten, de praktijk van Zen. Karnak, 1980.