Niet Weten


“It helps you cross the river where the bridge is broken. It accompanies you as you return to the village on a moonless night.”

“Het helpt je om de rivier over te steken als de brug kapot is. Het begeleidt je als je terugkeert naar je dorp in een maanloze nacht.” Dit is het commentaar van Mumon op de koan: ‘Basho and a stick’, Mumonkan 44. De vraag is natuurlijk wat dat ‘het’ is. De voorbeelden moeten herkenbaar geweest zijn voor de Chinese tijdgenoten van Mumon. Ik zie zo’n slingerend bamboe bruggetje voor me, wat door de storm vernield is. Hoe kom ik naar de overkant? En hoe vind ik mijn weg naar huis door de duisternis van een maanloze nacht? Het waren alledaagse problemen die iedere Chinees wel eens tegenkwam. Uitdagingen waar het leven vol van is. Ook ik stuit iedere dag weer op situaties waarvan ik denk: hoe los ik dat nu weer op? Mumon zegt: ‘Het’ zal je helpen.

Ik ben geneigd in dergelijke situaties meteen een beroep te doen op mijn verstand en koortsachtig te gaan nadenken over een mogelijke oplossing. Dat is op zich natuurlijk niet verkeerd, maar Mumon reikt hier een alternatief aan, voor het geval we er niet meteen uitkomen, namelijk om de zaak even te laten voor wat ie is, het even niet te weten en dat zo te laten zijn. Iedere uitdaging die ik tegenkom is een uitnodiging om mijn licht naar binnen te keren, naar de stilte en de ruimte in mijzelf. En dan te zien of er misschien iets verandert in de situatie, of er iets opborrelt uit die onuitputtelijke bron van stilte. Of er een antwoord komt uit die leegte, een antwoord dat ik zelf nooit had kunnen bedenken. Even niets te doen en het niet te weten, maar te zijn met de situatie zoals die is. Genpo Roshi zou zeggen: niet een beroep te doen op de small mind, maar op de Big Mind.

En als er dan een helder inzicht komt, een briljant idee, dan is het de kunst om me dat niet toe te eigenen. Want het is niet ‘van mij’. ‘Mijn inzicht’ wordt meteen weer een ding, een harde mening, een waarheid. Niet voor niets zegt Nico altijd: een inzicht krijgen is niet zo moeilijk. Een inzicht weer loslaten, dat is pas moeilijk.

Mumon vervolgt zijn commentaar met de zin: “If you call it a stick, you will go to hell as fast as an arrow”. Als je het een stok noemt ga je pijlsnel naar de hel. Als je dat Onbenoembare in woorden probeert te vatten dan gaat het meteen weer mis. Door er een naam aan te geven, een etiket op te plakken, lijken we te weten waar het over gaat. En we hebben veel woorden verzonnen om het Onbenoembare te benoemen: het Absolute, Boeddhanatuur, Verlichting. Woorden geven een schijnzekerheid van houvast. Terwijl het er juist om ging alle houvast los te laten. Sommige Zenmeesters zeggen zelfs dat je meteen je mond moet gaan spoelen als je het woord Boeddha gebruikt hebt. Een poging om het benoemen weer ongedaan te maken. Om de ruimte de ruimte en de stilte de stilte te laten.
‘Het’ helpt mij om de rivier over te steken als de brug kapot is. ‘Het’ helpt mij om een antwoord te vinden als de situatie vast lijkt te zitten. Hoe? Ik weet het niet.

Meindert Seiju

P.S.  Deze koan hebben we besproken in het Zen weekend van eind februari in de Willibrords abdij in Doetinchem. In het weekend van 23 en 24 april in het Zen Centrum komt een andere koan aan bod. Welke weet ik nog niet, maar hopelijk tot ziens in de zendo.