Wijsheid voorbij wijsheid

Bijna elke week zingen we tijdens de service de Hart Sutra. De tekst is de kern van het Mahayana. Door de eindeloze herhaling worden de woorden in ons hart gegrift. In het licht van sunyata smelten alle boeddhistische begrippen, opdat de werkelijkheid zonder mentale hindernissen zich aan ons kan openbaren.

Kazuaki Tanahashi, die onder andere een prachtige vertaling van Dogen’s Shobogenzo verzorgde, heeft een belangrijke studie geschreven over deze klassieke tekst die gezongen, bestudeerd en becommentarieerd wordt in alle zentempels van Oost en West.
Hij bespreekt het Hart Sutra niet alleen inhoudelijk – de inspiratie die ervan uitgaat – maar ook speurt hij naar de oorsprong. Hij reist letterlijk de pelgrimstocht na die deze beknopte, maar essentiële samenvatting van Boeddha’s tweede wenteling van het wiel gemaakt heeft door China, Tibet, Korea, Japan, Amerika en Europa. Bovendien heeft hij samen met Joan Halifax gewerkt aan een nieuw Engelse vertaling, waarbij elk vertaald woord verantwoord wordt met behulp van oude Chinese, Tibetaanse, Koreaanse en Japanse manuscripten. Ook maakten zij gebruik gemaakt van de Engelse vertalingen van F. Max Müller, D.T. Suzuki en Edward Conze.
Ik heb van deze versie een Nederlandse vertaling beproefd. Geenszins een definitieve. Ziehier:

De Sutra over het hart dat realiseert wijsheid voorbij wijsheid

Avalokitesvara die allen helpt te ontwaken
beweegt zich in de mysterieuze beoefening
van het realiseren van wijsheid voorbij wijsheid,
en ziet dat de vijf stromen van lichaam, hart en geest
zonder grenzen zijn en bevrijdt hen allen van angst.
O Shariputra [die luistert naar de leer van de Boeddha] vorm is niet gescheiden van grenzeloosheid;
grenzeloosheid is niet gescheiden van vorm.
Vorm is grenzeloosheid; grenzeloosheid is vorm.
Gevoelens, waarnemingen, neigingen en intellect zijn eveneens grenzeloos.
O Shariputra,
grenzeloos is de natuur van alle dingen.
Zij ontstaat niet en vergaat niet,
zij besmet niet en reinigt niet
zij groeit niet en krimpt niet.
Grenzeloosheid wordt niet beperkt door vorm,
noch door gevoelens, waarnemingen, neigingen en intellect.
Zij is vrij van ogen, oren, neus, tong, lichaam en bewustzijn;
zij is vrij van zicht, klank, geur, smaak, contact en vrij van elk object van bewustzijn;
zij is vrij van zintuiglijke sferen, vrij van de sfeer van bewustzijn.
Zij is vrij van onwetendheid en vrij van einde aan onwetendheid.
Grenzeloosheid is vrij van ouderdom en dood
en vrij van einde aan ouderdom en dood.
Zij is vrij van lijden, zijn ontstaan, zijn ophouden, van het gaan van de Weg,
vrij van wijsheid en bereiken.

Vrij van bereiken, wonen degene, die allen helpen te ontwaken,
in de realisatie van wijsheid voorbij wijsheid
en leven met een ongehinderde geest.
Zonder hindernis heeft de geest geen vrees.
Vrij van verwarring, belichamen zij,
die allen leiden naar bevrijding, diepe helderheid.
Allen in het verleden, heden en in de toekomst,
die wijsheid voorbij wijsheid realiseren,
manifesteren onovertroffen, volkomen ontwaken.

Weet dat het realiseren van wijsheid voorbij wijsheid
niets anders is dan deze wondervolle mantra,
lumineus, ongeëvenaard, ultiem.
Hij lenigt alle lijden.
Hij is authentiek, niet misleidend.

Zing daarom deze mantra van het realiseren van wijsheid voorbij wijsheid.
Zing deze mantra die zegt:

GATE GATE PARAGATE PARAMSAMGATE BODHI SVAHA

Zie: Kazuaki Tanahashi, The Heart Sutra, a comprehensive guide tot the classic of Mahayana Buddhism, Shambhala, Boston & London, 2014, p.3/4.

De meest opvallende wijzigingen:

  • skandhas, de vijf kenmerkende ‘schouders’ van de persoon wordt vertaald met ‘stromen’.
  • sunyata wordt weergeven met ‘grenzeloosheid’ en dat consequent volgehouden.
  • sunya (bijvoeglijk naamwoord) met ‘vrij van’.
  • de mantra blijft onvertaald.

Vind je deze vertaling een bijdrage aan het verstaan van deze tekst?
Ik hoor het graag. Ook opmerkingen, verbeteringen en alternatieven zijn van harte welkom.

Nico Tydeman